Suriye’nin fethiyle birlikte hicri 17. yılının en önemli hadiselerinden biri Hz. Halid’in azli meselesidir. Hz. Ömer’in, Halid’in bazı davranış ve hareketlerini normal saymadığı ve itidalden uzak bulduğu muhakkaktır, ancak hilafetinin ilk yıllarında ona karşı bir tavır almadığı da açıktır. Halid (ra) kendi davranışları ve yaptığı işler konusunda hilafet merkezine ayrıntılı raporlar ve bilgiler göndermezdi. Bu sebeple Hz. Ömer, mesuliyet esasına uymayan bu davranışı terk etmesini Halid’e hatırlatmıştı. Halid ise kendisinin daha önce Hz. Ebubekir devrinde de bu şekilde hareket ettiğini ve davranışını değiştirmeyi gerektirecek bir sebep görmediğini beyan etmişti. Hz. Ömer, Halid’in bağımsız, adeta başına buyruk hareket etmesini uygun görmedi. Çünkü müslümanların hazinesinden ve beytülmalden çıkan paraları bağışlayan bir adamın, o paranın harcandığını bilmemesi ve bundan mesul olmamasına tahammül edilemezdi. Bu durumda Hz. Ömer, Halid’e iki şıktan birini tercih etmesini teklif etti: Ya savaş masraflarını tafsilatlı olarak merkeze bildirip ordunun başında kalacak ya da kumandanlıktan istifa edecekti. Halid ilk şıkkı kabul etmediğinden komutanlıktan azlolundu. Hafız b. Hacer, Kitabü’l-İsabe’sinde Halid’in hayatından bahsederken bunu açıkça anlatır.
Bununla birlikte, Hz. Halid ordudan ihraç olunmamış; ancak Hz. Ebu Ubeyde’nin kumandası altında çalışmaya tayin edilmişti. Hicretin 17. senesinde Halid, bir şaire mükâfat olarak on bin dirhem vermişti. Hadise Hz.Ömer’e haber verildiğinde, Ömer (ra) Ebu Ubeyde’ye bir mektup yazdı. Mektupta Halid’in bu parayı kendi kesesinden verdiyse israf ile, müslümanların beytülmale ait hazinesinden verdiyse emanete hıyanet ile suçlu bulunduğunu ve her iki halde de görevinden azledilmesi icap ettiğini bildirdi.
Hz. Halid’in nasıl azledildiği de dikkate layık bir meseledir.
Halid’in azlolunduğunu bildiren emirnameyi getiren zat büyük bir kalabalık içinde Halid’i aramış, sonra şaire verdiği parayı nereden bulduğunu sormuştu. Suçunu itiraf ettiği takdirde Ömer tarafından affolunacağını açıklamıştı. Fakat Halid hatasını itiraf etmeyi kabul etmemişti. Bunun üzerine Hz. Ömer’in elçisi azil alameti olarak Halid’in başındaki sarığı almış ve kendi boynuna dolamıştı. Bu ilginç olay, o devirdeki nizam ve disiplini gözler önüne sermektedir. Çünkü İslâm ordularının en büyük komutanı, bir hata yüzünden bu muameleye maruz kaldığı zaman, en küçük bin itiraz ya da şikâyette bulunmamıştı.
Bu hadise bir yandan Hz. Halid’in dürüstlüğünü ve doğruluğunu gösterirken, diğer yandan da Hz. Ömer’in nüfuz ve otoritesini ispat etmektedir.
Halid (ra) Humus’a ulaştığı zaman azline dair bir konuşma yapmış ve şu sözleri söylemişti:
“Müminlerin Emiri beni Suriye’deki orduların komutanlığına tayin etmişti. Bu ülkeleri fethettikten sonra görevimden azletti.”
Bu konuşmayı dinleyen bir asker kendisine şu cevabı verdi:
“Komutan! Dilinizi tutun! Bu gibi sözler isyan veya ihtilal çıkarabilir.”
Halid, “Evet” dedi. “Bu gibi sözler bir karışıklık çıkarabilir. Fakat Ömer yaşadıkça hiç kimse böyle şeye cesaret edemez.”
Halid Medine’ye gelip halifeyi ziyaret edince “Ya Ömer!” dedi. “Vallahi bana haksızlık ediyorsun.”
Ömer, “Bu kadar serveti nereden buldun?” diye sordu.
Halid, “Savaş ganimetlerinden…” cevabını verdi.
Bu cevaptan sonra Halid, elindeki altmış bin dirhem dışındaki bütün malvarlığını hazineye devretmeye hazır olduğunu söyledi. Halid’in bu sözü üzerine hesap yapıldı ve yirmi bin dirhem hazineye intikal ettirildi.
Ömer bundan sonra eski başkomutana şu sözleri söyledi:
“Halid! Allah’a yemin ederim ki seni hem sever hem de sayarım.”
Daha sonra Ömer bütün devlet memurlarına bir genelge göndererek yanlış bir davranışı veya ondan memnun olmadığı için değil, halkın onu aşırı derecede büyük gördüğü ve bağlandığından dolayı, bir kimsenin tek başına hiçbir şey yapamayacağını göstermek için Halid’i azlettiğini bildirdi.
Bütün bunlar, dikkatli bir araştırmacının, Halid’in görevinden alınmasına yol açan hadiseleri ve bunların dayandığı düşünceleri anlamasına yardım eder.
Hazreti Ömer/İmam Şibli/sh: 174-177 TİMAŞ YAYINLARI
|
