OSMANLI’DA DEVLET ANLAYIŞI VE HOŞGÖRÜ
.jpg)
Lise iki öğrencisi büyük kızımın tarih dersi için hazırladığı panoyu, konusu gündeme uygun düştüğü ve ilgi çekici olduğu için paylaşmak istedim. Umarım sizlerde bu kısa tarih yolculuğundan istifade edersiniz.
Osmanlı Devlet anlayışı ve yönetim sisteminin temellerini;
Uç beyliğinin gelenekleri,
Eski Türk gelenekleri,
İslam Hukuku,
Fethedilen yerlerin daha önceki uygulamaları oluşturmuştur.
Ülkenin her yanında padişahın otoritesi geçerli olmuştur. Hükümdarlık makamına sadece Osmanlı hanedanının erkek bireyleri geçebiliyordu. 17. yüzyılın başlarına gelinceye kadar tahta kimin geçeceğine ilişkin kesin bir belirleme yoktu. Ailenin bütün erkek bireyleri, taht üzerinde hak sahibiydi. Eski Türk Devlet geleneğinden kaynaklanan bu sistem (Kut anlayışı) taht kavgalarına neden oluyordu.
I. Murat Döneminde ülke padişah ve çocuklarının ortak malıdır anlayışı geçerli olmaya başlamıştır.
Fatih Sultan Mehmet zamanında, başa geçen şehzadeye karşı kardeşlerinin karşı çıkmasını engellemek amacıyla (Nizam-ı Âlem için) kardeşlerini öldürebilme yetkisi verilmiştir. Bunun nedeni taht kavgaları nedeniyle devletin tehlikeye düşmesini ve parçalanmasını önlemek ve en güçlü olanın padişah olmasını sağlamaktı.
Osmanlı padişahları, Yavuz Sultan Selim’den itibaren halife unvanını alarak, İslam dünyasının da dini lideri konumuna gelmiştir(1517).
17. yüzyılın başlarında I. Ahmet zamanında Osmanlı ailesinin en yaşlı ve tecrübeli üyesinin (Ekber ve Erşed) başa geçmesi kuralı getirildi. Bu değişiklik sonucunda şehzadelerin sancağa çıkma uygulaması kaldırıldı. Bu sistemle tahta kimin geçeceği belli olmuş ve ilk dönemlerdeki taht kavgaları görülmemiştir.
I. Murat döneminden itibaren sultan unvanını kullanmaya başlamışlardır. Hükümdarların aldığı diğer başlıca unvanlar; Han, Hakan, Hüdavendigar, Hünkâr ve genellikle Padişah’tır.
Hükümdarlık sembolleri ise; hutbe, sikke, davul, sancak, tuğ ve kılıç kuşanmaktı.
Osmanlı padişahlarının erkek çocuklarına şehzade denilirdi. 16. yüzyılın sonlarına kadar şehzadeler 14–15 yaşlarına gelince, Anadolu’daki sancaklara sancakbeyi olarak gönderilirlerdi. Şehzadeler, başlarında Lala denilen bilgili, tecrübeli devlet adamlarının gözetiminde sancaklara yönetici olarak gönderilirlerdi. III. Mehmet’ten sonra şehzadelerin sancağa çıkma usulü kaldırıldı.
Her türlü vergiyi sadece kanunlar çerçevesinde toplattırasın
Osman Bey, zamanında bile gayr-ı Müslimlerin hak ve hukukları koruma altında idi. Bir Cuma günü Germiyan Türk Beyi Alişir’in tebaasından bir Müslüman ile Bilecik Rum liderine bağlı bir Hıristiyan arasında vuku bulan anlaşmazlıkta Osman Bey Hıristiyan lehine hüküm vermiş idi.
Kanuni Sultan Süleyman, 1560: ’’Her türlü vergiyi sadece kanunlar çerçevesinde toplattırasın. Hiçbir kimseye fazladan bir akça dahi aldırtmayasın’’
2. Abdülhamit, 1894’te binlerce kilometre uzaklıktaki Amerika’da orman yangınlarından zarar görenlere 300 lira yardım gönderdi. Genç Sancağının Akça sırt Köyünden 13 Ermeni eşkıya, pişmanlıklarından dolayı 2. Abdülhamit tarafından affedilerek iskân edildi.2. Abdülhamit 1895’te maddi sıkıntı içinde bulunan Ermeni Katolik Patrikhanesi’ne yardım yapılması için emir verdi.
Abdülaziz, Sivas’tan Rusya’ya göç eden 30 kadar Rum ailenin tekrar Osmanlı devletine dönmek istemeleri üzerine yol masraflarının karşılanması için emir verdi.
3. Selim, çıkardığı fermanla İstanbul’da yaşayan Ermeni ve Rumların evlilikleri sırasında kanunsuz vergi alınmamasını istedi. 3. Selim, 14 Aralık 1793 tarihli fermanında, şöyle dedi: ’’İstanbul ve civarında oturan Rum ve Ermenilerin evlilikleri esnasında resmi vergi ve harçlardan başka kanunlara aykırı yollardan akça talebiyle rencide edilmemelerine ve fakir halkın himayesine dikkat etmeniz hususunda fermanım sadır olmuştur. Buyurdum ki, emrime uyma konusunda son derece hassas ve dikkatli olasınız ve aksine hareket etmekten sakınasınız.’’
Sultan 5. Mehmet Reşat da, 1914 tarihli yazısında, ’’Beykoz’a bağlı Polonezköyü’nde Bezm’i Alem Valide Sultan Vakfı’na ait arsa üzerine okul, kilise ve çan kulesinin yapılmasına izin verdiğini’’ bildirdi.
II. Mahmud’un 1837 yılında Şumnu’da yaptığı bir konuşma Osmanlı sultanlarının gayr-ı Müslim topluluklara bakışlarını ve takındıkları hoşgörülü tavrı yansıtan iyi bir örnektir;
“Siz Rumlar, siz Ermeniler ve siz Yahudiler hepiniz Müslümanlar gibi Allah’ın kulu ve benim tebaamsınız. Dinleriniz başka başkadır. Fakat hepiniz devlet kanunlarının ve irade-i şahanemin himayesindesiniz. Size tarh edilen vergileri ödeyin. Bunların kullanılacakları maksatlar sizin emniyetiniz ve refahınızdır”.
Fatih Sultan Mehmet Han tarafından Kosova’ya gönderilen bir bildiri:
Ben ki Sultan Mehmet Han’ım! Halkımın tamamına ve devletimde üst düzeyde bulunanlara mahım olsun ki, iş bu fermanımla Bosna rahiplerine lütfümü artırıp yeri ve göğü yaratan Allah’ın hakkı için, Ulu Peygamber hakkı için, yüz yirmi dört bir Peygamber hakkı için ve kuşandığım kılıç hakkı için şöyle buyurdum:
Bu kişilerin yaşadıkları yerlere ve kiliselerine kimse mani olmayacak, sıkıntı vermeyecek ve herkes yerinde kalacaktır. En başta yüce hazretim olmak üzere vezirlerimden ve kullarımdan ve halkımdan hiç kimse bu kişileri, canlarına, mallarına ve kiliselerine taarruz etmeyecek, onları incitmeyecek; yabancıların buraya yerleşmek üzerek gelmelerine karşı çıkılmayacaktır.
Yukarıda bahsi geçen kişiler için himmet buyurup lütfettiğim bu fermanımda yazılı olanlara muhalefet etmeyenler bana iyi bir şekilde hizmette bulunmuş ve emirlerime uymuş olacaklar. 28 Mayıs 1463
Bakara suresi 256. “Dinde zorlama yoktur”,
Medine sözleşmesinin 25. Maddesinde “Yahudilerin dinleri kendilerine, Mü’minlerin dinleri kendilerinedir”.
Necran Hıristiyanları ile yapılan sözleşmede de; "Onların mallarına, canlarına, dini hayat ve tatbikatlarına, hazır bulunanlarına bulunmayanlarına, ailelerine, mabetlerine, az olsun çok olsun onların mülkiyetinde bulunan her şeye şamil olmak üzere, Allah’ın himayesi ve Rasulullah Muhammed’in zimmet’i Necranlı’lar ve onlara bağlı etraftakiler üzerine bir haktır. Hiç bir piskopos kendi dini vazife mahalli dışına, hiç bir papaz kendi papazlık vazifesini gördüğü kilisenin dışına, hiç bir rahip içinde yaşadığı manastırın dışında başka bir yere alınıp gönderilmeyecektir".
Hz. Ömer’in Medain Hıristiyanlarına verdiği taahhüdde “Hıristiyan dini üzere olanlardan hiç bir kimse istemeyerek müslüman yapılmaya zorlanmaz”
Bir bayram havasında Kudüs’e giriyor, Kudüs’ün anahtarları rahipler tarafından Halife’ye teslim ediliyor. Halife rahiplere bu ilgilerinin sebebini sorunca; rahipler der ki:
Sizin geleceğiniz bizim kitabımızda yazılıdır. Özellikleriniz kitaplarımızdaki tarife uyuyor, derler. O sırada bir vakit namazının vakti girmişti. Halife namaz kılacak yer sorar. Rahipler, kiliselerinde namaz kılmayı teklif ederler. Halife’nin buna itirazı çok ilginçtir:
Ben sizin kilisenizde namaz kılarsam, ben buradan gidince halife bu kilisede namaz kıldı diye, kilisenizi camiye çevirirler. Ben şu boş arazide namazımı kılayım ki; orada cami yapsınlar.
|
